Zwierzęca prasówka

Podczas tradycyjnego przeglądania prasy popularnonaukowej w Empiku natknąłem się na trzy interesujące artykuły dotyczące psychologii i zachowania zwierząt. Najbardziej intrygujący był tytuł na okładce najnowszego numeru pisma 21. wiek (numer 12) – „Szympansy potrafią płakać”. Artykuł w całości poświęcony jest opłakiwaniu przez zwierzęta swoich zmarłych. Temat żałoby u zwierząt poruszany jest bardzo rzadko. Ostatni raz miałem okazje przeczytać o nim kilka lat temu w jednym z numerów Forum, którego tematem przewodnim była inteligencja zwierząt.

Artykuł rozpoczyna zdanie – „Zdolność rozumienia śmierci innych i swej własnej śmiertelności długo uważano za właściwość charakterystyczną wyłącznie dla człowieka.” Podobnych „właściwości charakterystycznych wyłącznie dla człowieka” było już całe mnóstwo. Kiedyś była to inteligencja, potem emocje, altruizm, empatia, świadomość, samoświadomość, myślenie abstrakcyjne, zdolność planowania, kultura, używanie narzędzi, wytwarzanie narzędzi. Od wieków człowiek obsesyjnie szukał cechy mogącej w sposób wyraźny i jednoznaczny odciąć go od królestwa zwierząt. Za każdym razem jednak ponosił porażkę. Badania nad zachowaniem zwierząt, pozbawione antropocentrycznego skrzywienia, wciąż są w fazie wstępnej. Zbyt mało jeszcze wiemy o naturze innych zwierząt, by nadużywać pojęcia „cech właściwych tylko człowiekowi”.
Autor artykułu zaczyna swoją analizę od słoni, które w bardzo emocjonalny sposób reagują na spotkanie z kośćmi zmarłych, nawet niespokrewnionych, słoni. Kolejny przykład stanowią sroki. Przywołane zostają słowa jednego z najwybitniejszych etologów Marca Bekoffa, który nie wyklucza, że zdolność rozumienia śmierci  może być nierzadkim zjawiskiem również wśród innych ptaków krukowatych. Główna częśc artykułu traktuje jednak o zjawisku żałoby u szympansów. Możemy przeczytać o szympansicy Jire, która nie potrafiła rozstać się z ciałem swojej zmarłej córki – Jokro. Opiekowała się nim przez kilka tygodni, starannie je czyszcząc i pielęgnując. Jak donosi dr James Anderson

Nasze obserwacj wskazują, że choć szympansy nie mają żadnej religii, ani wyraźnych rytuałów otaczających śmierć, bardzo dobrze zdają sobie z niej sprawę. Jest to prawdopodobnie skutek ich doskonale rozwiniętej zdolności uświadamiania sobie samych siebie.

Przy okazji głównego tematu autor porusza również kwestię szympansiej kultury i zjawiska szympansiej adopcji. Polecamy gorąco szczegółowe zapoznanie się z artykułem. Temat żałoby wśród zwierząt postaramy się również przybliżyć w trzecim numerze Zeszytów Praw Zwierząt.

Kolejnym interesującym artykułem jest zamieszczony w ostatnim numerze (numer 12) pisma Sens tekst pod tytułem „Porozmawiaj z nimi”. Autorka skupia się na kwestii odczuwanych przez zwierzęta emocji. Wspomina przy tym o badaniach odtyczących samoświadomości i empatii. Jak pisze, na przełomie lat 80. i 90. naukowcy zlokalizowali u innych małp neurony lustrzane odpowiedzialne w dużej mierze za możliwość zrozumienia zachowania innych poprzez identyfikację.
Artykuł kończy wywiad z Kirsten Helming, organizatorką warsztatów porozumiewania się ze zwierzętami.

W najnowszym numerze pisma Focus, Ewa Nieckuła (popularyzatorka biologii i zagadnień ewolucji) prezentuje artykuł dotyczący podarunków jakimi obdarzają nawzajem się zwierzęta. Tekst pod tytułem „Seks pod choinkę” traktuje min. o „prezentach ślubnych”. Samce w walce o względy samic obdarowują je, zależnie od gatunku, różnorodnymi smakołykami czy też materiałami do budowy gniazda. Co ciekawe, część zwierząt stosuje podstęp. Jak pisze autorka

(…) jak w każdej regule, i w tej, zdarzają się wyjątki – oszuści, którzy podczas godowego rytułału zamiast złotego pierścionka wręczają tombakową podróbkę.

Artykuł traktuje między innymi o zwyczajach owadów i ptaków. W końcowych akapitach autorka nawiązuje jednak również do szympansów i ludzi. Jak dowodzi, również nasza, ludzka tradycja, obdarowywania się prezentami jest zachowaniem o podłożu czysto biologicznym.

Gorąco polecamy lekturę wszystkich trzech wymienionych tekstów!